<<Wróć do listy artykułów

Poznań, 15go lipca 2023

Żal do samego siebie – jak odkryć, co mogłem zrobić inaczej?

Żal do samego siebie to jedno z najbardziej frustrujących uczuć, jakie możemy odczuwać w naszym życiu. W chwili refleksji potrafimy nieustannie wracać do momentów, w których – z perspektywy czasu – sądzimy, że powinniśmy podjąć inny wybór. To naturalny proces, jednak z mojego doświadczenia zawodowego wynika, że zbyt częste roztrząsanie przeszłości prowadzi do zablokowania rozwoju i obniżenia poczucia własnej wartości. W mojej praktyce psychoterapeutycznej nieraz spotkałam się z pacjentami, którzy zadręczali się pytaniem: “Co mogłem zrobić inaczej?” lub “Gdybym tylko wtedy…”. Tymczasem zamiast pomóc w samorozwoju, takie nieustanne gdybanie wzmacnia jedynie poczucie winy i hamuje zdolność do podejmowania kolejnych, lepszych decyzji.

Jeśli i Ty odczuwasz żal do samego siebie, wiedz, że nie jesteś w tym odosobniony. Celem tego artykułu jest przybliżenie Ci mechanizmów stojących za takim myśleniem oraz przedstawienie praktycznych sposobów radzenia sobie z niewygodnym bagażem przeszłości. Znajdziesz tutaj wyjaśnienie, dlaczego żal ma tak duży wpływ na Twoje obecne samopoczucie, ale także dowiesz się, jak – za pomocą konkretnych technik psychoterapeutycznych i świadomego podejścia – zacząć budować przyszłość wolną od nieustannych wyrzutów sumienia.

Jako psycholog z wieloletnim doświadczeniem, chciałabym zaprosić Cię do lektury i jednocześnie do refleksji nad tym, skąd się bierze Twój żal do siebie oraz jakie kroki warto podjąć, aby odzyskać równowagę emocjonalną. To pierwszy, a zarazem kluczowy krok w kierunku poprawy jakości życia – nie tylko w sferze prywatnej, lecz także zawodowej i społecznej.

Źródła żalu do samego siebie

Żal do samego siebie w dużej mierze rodzi się wtedy, gdy dokonujemy w myślach próby korekty przeszłości. Zamiast realistycznie ocenić ówczesną sytuację, okoliczności i nasz stan emocjonalny, nakładamy na siebie dzisiejsze oczekiwania i umiejętności. Bardzo często zapominamy, że kiedyś nie mieliśmy dostępu do wiedzy, jaką mamy teraz, byliśmy w innym stanie psychicznym lub mierzyliśmy się z innymi problemami i warunkami życiowymi. To tak, jakbyśmy oczekiwali od siebie, że będziemy dzisiaj potrafili zmienić decyzje podjęte w sytuacji sprzed lat, nie biorąc pod uwagę wielu czynników, które wtedy na nas wpływały.

W mojej praktyce psychoterapeutycznej zauważyłam, że żal do samego siebie może wynikać z:

• Nadmiernego perfekcjonizmu: Osoby, które stawiają sobie i innym bardzo wysokie wymagania, często wracają myślami do „niedoskonałych” działań z przeszłości. Zamiast czerpać naukę z błędów, przeżywają je na nowo i w efekcie karcą się za nie nieskończoną ilość razy.
• Porównywania się z innymi: Gdy widzimy sukcesy rówieśników czy znajomych, możemy zacząć żałować, że nie wykorzystaliśmy podobnych szans. Niewidoczne natomiast pozostaje tło, w którym te osoby działały – ich talenty, zaplecze finansowe czy wsparcie bliskich.
• Braku akceptacji swoich emocji i ograniczeń: Wiele osób nie potrafi przyjąć do wiadomości, że człowiek jest istotą omylną. Zamiast okazywać sobie wyrozumiałość, koncentrujemy się na potępianiu własnych zachowań sprzed lat.
• Presji społecznej lub rodzinnej: Czasem rodzice, nauczyciele czy otoczenie dają nam jasno do zrozumienia, że niewykorzystanie pewnych okazji jest porażką. Wzrastając w takiej atmosferze, łatwo popaść w pułapkę nieustającego rozpamiętywania „zmarnowanych szans”.

Każdy z tych czynników może zwiększać skłonność do rozpamiętywania dawnych decyzji i błędów. Co więcej, nierzadko działa tu mechanizm wzmacniania tych negatywnych emocji – im częściej wracamy do żalu, tym trudniej nam się od niego uwolnić. W efekcie utrwalamy w sobie przekonanie, że warto byłoby cofnąć czas, a jednocześnie narastają w nas poczucie winy i bezsilności.

Dlaczego tak trudno uwolnić się od żalu?

Uwolnienie się od żalu do samego siebie nie jest łatwe, ponieważ wiąże się z koniecznością konfrontacji z własnymi emocjami. Czasem oznacza to także przyznanie się do błędów czy zaakceptowanie faktu, że nasze obecne problemy wynikają z wcześniejszych decyzji. Jednak z perspektywy psychoterapeutycznej ważne jest zrozumienie, że proces wybaczania sobie przynosi ogromną ulgę i pozwala wykorzystać potencjał rozwojowy, który w nas tkwi.

Oto kilka powodów, dla których tak trudno nam przejść nad własnymi błędami do porządku dziennego:

• Myślenie „co by było, gdyby…”: Ten rodzaj spekulacji często bywa pułapką. Skupiając się na potencjalnych scenariuszach, które i tak nie mogą się wydarzyć, zabieramy sobie energię na budowanie pozytywnych zmian tu i teraz.
• Poczucie niespełnienia: Kiedy nie czujemy satysfakcji z obecnego życia, łatwiej nam obwiniać przeszłość. Łudzimy się, że gdybyśmy kiedyś coś zmienili, dzisiaj bylibyśmy w innym, lepszym miejscu.
• Stygmatyzacja błędów: Społeczeństwo często traktuje błędy jako porażki, których należy się wstydzić. Tymczasem w psychoterapii uczymy się, że są one nieodłącznym elementem rozwoju i życiowej nauki.
• Brak umiejętności przebaczenia samemu sobie: Wielu ludziom wybaczanie przychodzi łatwiej wobec innych niż wobec własnych pomyłek. Traktujemy siebie bardziej surowo, co zamyka nas w kręgu wyrzutów sumienia.

W mojej praktyce zauważam, że przełom często następuje w momencie, gdy pacjent przyjmuje do wiadomości, iż każdego dnia może wprowadzić choć drobne zmiany, bez konieczności cofania czasu. Dostrzeżenie własnych kompetencji, budowanie wiary w siebie i zaakceptowanie przeszłości stają się wówczas fundamentem do dalszego rozwoju osobistego.

Praktyczne wskazówki: co możesz zrobić już dziś

Aby skutecznie radzić sobie z żalem do samego siebie, warto wykorzystać sprawdzone techniki i podejścia, które na co dzień omawiam z moimi pacjentami. Oto kilka z nich:

1. Zapisywanie emocji i myśli: Prowadzenie dziennika, w którym opisujesz swoje uczucia, może przynieść ogromną ulgę. Spróbuj zanotować, co dokładnie wywołuje u Ciebie żal do samego siebie. Określ momenty w ciągu dnia, w których te emocje są najsilniejsze. Dziennik to także miejsce, w którym możesz zapisać aktualny stan wiedzy i zasobów – będziesz mieć dowód na to, że za jakiś czas będziesz w innym punkcie.
2. Realistyczna analiza dawnych decyzji: Staraj się przyjrzeć dawnej sytuacji z możliwie obiektywnej perspektywy. Zadaj sobie pytania: Jakimi informacjami wtedy dysponowałem? Czy miałem wystarczające wsparcie społeczne? W jakim stanie emocjonalnym byłem? Kiedy uzmysłowisz sobie, że działałeś najlepiej, jak wówczas potrafiłeś, łatwiej będzie Ci zaakceptować przeszłe wybory.
3. Ćwiczenie współczucia wobec siebie: Wyobraź sobie, że rozmawiasz z bliską osobą, która zadręcza się żalem do samej siebie. Co byś jej powiedział? Czy obwiniałbyś ją, czy może próbowałbyś pocieszyć i wesprzeć? Zastosuj to samo podejście do samego siebie. Ten rodzaj empatycznej rozmowy wewnętrznej wspiera proces wybaczania i zmniejsza krytykę wewnętrzną.
4. Wykorzystanie metody małych kroków: Jeśli żal dotyczy obszaru, który wciąż możesz zmienić, ustal realistyczne cele i podziel je na mniejsze etapy. Dzięki temu będziesz miał poczucie, że naprawiasz to, co sprawiało Ci ból. Nawet niewielkie postępy przekładają się na wzrost satysfakcji i zaufania do siebie.
5. Poszukiwanie wsparcia: Rozmowa z kimś, kto rozumie Twoje emocje – przyjacielem, członkiem rodziny czy terapeutą – może okazać się bezcenna. Często dopiero w trakcie werbalizowania problemu dostrzegamy jego faktyczne przyczyny i możliwe rozwiązania. Wspólne poszukiwanie perspektyw bywa bardzo budujące i daje szansę na głębsze zrozumienie własnych przeżyć.
6. Praktykowanie uważności (mindfulness): Ćwiczenia oparte na obserwacji chwili obecnej, takie jak medytacja czy świadomy oddech, uczą, jak radzić sobie z natrętnymi myślami o przeszłości. Systematyczna praktyka uważności pomaga kierować uwagę na to, co dzieje się tu i teraz, oraz budować dystans do dawno minionych zdarzeń.

Pamiętaj, że zmiana sposobu myślenia nie następuje od razu. To proces, który wymaga cierpliwości, wyrozumiałości dla siebie i konsekwentnej praktyki. Jednak każde, nawet niewielkie, przesunięcie w kierunku akceptacji może przynieść zauważalną poprawę jakości życia.

Z mojego doświadczenia wynika, że osoby, które regularnie stosują powyższe techniki i pracują nad zrozumieniem swojego żalu, zaczynają zauważać pozytywne skutki również w innych obszarach: budują zdrowsze relacje z otoczeniem, podejmują decyzje z większą pewnością siebie oraz stają się bardziej wyczulone na własne potrzeby.

Odkryj wsparcie – zrób pierwszy krok do zmiany

Niezależnie od tego, czy żal do samego siebie dotyczy spraw wielkiej wagi, czy codziennych drobnostek, rozliczanie się z przeszłością potrafi być wyczerpujące. Często blokuje to naszą zdolność do rozwoju i podejmowania nowych wyzwań. W mojej praktyce psychoterapeutycznej wielokrotnie spotkałam pacjentów, którzy byli przekonani, że już zawsze będą żyć pod ciężarem wyrzutów sumienia. Jednak wspólna praca – oparta na dialogu, uważności i współczuciu wobec siebie – pokazała, że można odnaleźć w sobie siłę do wybaczenia sobie i nauki na błędach.

Jeśli czujesz, że potrzebujesz wsparcia w procesie przepracowania żalu do samego siebie, zapraszam do kontaktu. Razem przyjrzymy się źródłom Twoich emocji, rozważymy, jakie korzyści niesie ze sobą akceptacja przeszłości, i wypracujemy plan działania, który pomoże Ci odzyskać wewnętrzną równowagę. Konsultacje psychoterapeutyczne mogą być przestrzenią, w której bez oceniania i w atmosferze zrozumienia przejdziesz krok po kroku przez proces akceptacji. Zrób pierwszy krok już dziś – nie odkładaj na później pracy nad sobą, bo im szybciej zaczniesz, tym szybciej odczujesz ulgę i zbudujesz bardziej satysfakcjonujące życie.

Właśnie teraz masz szansę uwolnić się od przeszłości i skupić się na teraźniejszości, która jest w Twoich rękach. Umów się na spotkanie i pozwól sobie na zmianę. Zasługujesz na pełnię życia – wolną od ciągłych wyrzutów sumienia, pełną natomiast nadziei i wiary we własne możliwości.