<<Wróć do listy artykułów

Poznań, 10go kwietnia 2023

Słuchaj, żeby usłyszeć – jak możesz wesprzeć dziecko w trudnej sytuacji?

Trudne sytuacje – takie jak konflikty w szkole, problemy zdrowotne czy kłótnie z rodzeństwem – stanowią nieodłączną część dorastania. Dla dziecka mogą być one jednak źródłem silnego stresu i poczucia samotności. Rolą rodzica jest wówczas zapewnienie wsparcia, zrozumienia i poczucia bezpieczeństwa. W mojej praktyce psychoterapeutycznej często słyszę od rodziców: „Przecież rozmawiam z dzieckiem, ale nie wiem, jak mu naprawdę pomóc”. Okazuje się, że umiejętne słuchanie to klucz do zbudowania relacji, w której dziecko może się bezpiecznie otworzyć i odzyskać równowagę.

W tym artykule przyjrzymy się, dlaczego „słuchaj, żeby usłyszeć” jest tak ważnym podejściem w kontakcie z dzieckiem, jak stosować je w praktyce oraz co zrobić, by skutecznie wspierać małego (i nie tylko małego) człowieka w trudnych chwilach.

1. Jak naprawdę słuchać dziecka?

Otwarta, autentyczna rozmowa z dzieckiem to coś więcej niż tylko zadawanie pytań i słuchanie odpowiedzi. Chodzi o zrozumienie przeżyć i uczuć, które kryją się za słowami malucha. Oto kilka wskazówek:

• Stwórz bezpieczną przestrzeń: Upewnij się, że dziecko nie czuje presji ani oceny. Zadbaj o spokojne miejsce do rozmowy, w którym będzie mogło swobodnie wyrażać emocje.
• Utrzymuj kontakt wzrokowy: Dzięki temu pokażesz, że jesteś w pełni zaangażowany/a w słuchanie i że cenisz to, co dziecko ma do powiedzenia.
• Zadawaj pytania otwarte: Zamiast „Tak czy nie?”, spróbuj: „Jak się wtedy poczułeś/aś?”, „Co myślisz, że mogłoby pomóc?”. To zachęca do głębszego dzielenia się przemyśleniami.
• Unikaj oceniania: Nawet jeśli przyczyna kłótni czy konfliktu wydaje Ci się błaha, dla dziecka może to być coś naprawdę ważnego. Uszanuj jego perspektywę.

Kiedy maluch czuje, że traktujesz go poważnie i że naprawdę chcesz go zrozumieć, nabiera zaufania i chętniej opowiada o tym, co go trapi. Wtedy łatwiej jest zidentyfikować przyczynę problemu i pomóc mu znaleźć odpowiednie rozwiązanie.

2. Znaczenie empatii w kontakcie z dzieckiem

Empatia to umiejętność wcielania się w czyjeś położenie i patrzenia na sytuację oczami drugiej osoby. W relacji z dzieckiem jest nieoceniona, bo maluch często nie potrafi jeszcze nazwać swoich uczuć i potrzeb.

• Słuchaj bez przerywania: Pozwól, by dziecko wypowiedziało się do końca, zanim zaczniesz proponować rozwiązania. Czasem wystarczy sama możliwość wygadania się, by poczuło się lepiej.
• Wyrażaj zrozumienie: Sformułowania typu „Widzę, że jesteś smutny/a” lub „Domyślam się, że musiało Ci być ciężko” dają dziecku poczucie, że jego emocje są zrozumiałe i ważne.
• Nie bagatelizuj: Nawet jeśli z perspektywy dorosłego problem jest mało istotny, dla dziecka może być to kryzys. Empatia oznacza przyjęcie jego odczuć takimi, jakie są, bez umniejszania ich.

Empatyczne podejście pomaga dziecku uwierzyć, że zasługuje na uwagę i że jego trudności mogą być wspólnie rozwiązane. To fundament zaufania, na którym buduje się długotrwałą, głęboką relację.

3. Jak wspierać dziecko w szukaniu rozwiązań?

Gdy już zrozumiesz, w czym tkwi problem i jakie emocje mu towarzyszą, warto pomóc dziecku przejść do etapu poszukiwania sposobów na poradzenie sobie z sytuacją. Poniżej kilka kroków:

1. Zapytaj o pomysły dziecka: Zamiast od razu dawać gotowe rady, zapytaj: „Co myślisz, że mogłoby pomóc?”. Dzieci często mają kreatywne pomysły i chętnie przejmują inicjatywę, gdy czują, że ich zdanie się liczy.
2. Dopasuj rozwiązania do wieku i możliwości: Jeśli dziecko jest bardzo małe, pomóż mu wprowadzić pomysł w życie, ale nie przejmuj całkowitej kontroli. Starsze dzieci mogą same zdecydować, co zrobią, jeśli czują wsparcie rodzica.
3. Dawaj przykład: Opowiedz o podobnej sytuacji, z którą sam/a sobie poradziłeś/-aś, lub znajdź wspólnie bajkę/przykład pokazujący, jak bohater radzi sobie z trudnościami.

Ważne, by dziecko czuło, że ma wpływ na sytuację – to buduje w nim poczucie sprawczości i pewność siebie. Nawet jeśli pomysł nie rozwiąże problemu w 100%, podejmowanie prób jest cenną nauką na przyszłość.

4. Unikanie pułapek w rozmowie z dzieckiem

Mimo najszczerszych chęci możemy niekiedy popełniać błędy, które osłabiają zaufanie dziecka. Jak ich uniknąć?

• Nie lekceważ i nie pomniejszaj: Zamiast powiedzieć: „Nie przesadzaj, to nie jest takie ważne”, spróbuj raczej: „Rozumiem, że to może być dla Ciebie trudne”.
• Nie porównuj z innymi: Teksty typu „Twoja siostra nigdy nie ma z tym problemu” wywołują poczucie bycia gorszym. Zamiast tego skup się na sytuacji dziecka, na jego uczuciach i możliwościach.
• Unikaj moralizowania: Zbyt częste „A nie mówiłem/łam?”, „Powinieneś był mnie słuchać” może zniechęcić dziecko do zwierzania się. Lepiej wspólnie zastanowić się nad tym, jak podobnych trudności unikać w przyszłości.

Zamiast wytykać błędy czy umoralniać, staraj się budować mosty porozumienia. Ważne jest pokazanie dziecku, że uczysz go, jak radzić sobie z emocjami, a nie oceniasz go za to, że w ogóle je odczuwa.

5. Kiedy potrzebne jest dodatkowe wsparcie?

Bywa, że trudna sytuacja dziecka ma głębsze źródła – problemy w relacjach rówieśniczych, przewlekłe obciążenie stresem w szkole czy doświadczenie traumy mogą wymagać pomocy specjalisty. Zastanów się nad konsultacją z psychologiem lub psychoterapeutą dziecięcym, jeśli:

• Zmiana w zachowaniu dziecka jest nagła i skrajna (np. przestaje mówić, zamyka się w pokoju, ma koszmary).
• Od dłuższego czasu obserwujesz u niego przygnębienie, lęk czy agresję, które utrudniają codzienne funkcjonowanie.
• Dziecko odmawia rozmów na jakikolwiek temat dotyczący jego trudności, a Twoje próby wsparcia nie przynoszą rezultatów.

W takich sytuacjach profesjonalne wsparcie pomaga dotrzeć do przyczyny problemu i zapobiega pogłębianiu się trudności. Pamiętaj, że sięganie po pomoc to oznaka troski – nie porażki rodzicielskiej.

Podsumowanie – słuchanie to budowanie więzi

Słuchaj, żeby usłyszeć – ta zasada stanowi fundament wspierania dziecka w trudnej sytuacji. Autentyczne, pełne empatii podejście potrafi zdziałać cuda, wzmacniając poczucie bezpieczeństwa i zaufania malucha. Nawet jeśli problem nie rozwiąże się od razu, dziecko wie, że ma w Tobie przyjaciela i sojusznika. W dłuższej perspektywie to właśnie taka więź stanowi dla niego oparcie w kolejnym wyzwaniu, które może przynieść życie.

Jeśli czujesz, że potrzebujesz pomocy w zrozumieniu zachowania dziecka lub dostrzegasz, że wyzwania, z którymi się mierzy, przerastają Twoje możliwości, zachęcam do kontaktu. W bezpiecznej atmosferze gabinetu psychoterapeutycznego możemy wspólnie odkryć, czego Twoje dziecko najbardziej potrzebuje i jak dostarczyć mu wsparcia, by przejść przez każdą trudną sytuację z wiarą we własne siły i pewnością, że nie jest samo.