<<Wróć do listy artykułów

Poznań, 15go wreześnia 2023

Szantaż emocjonalny – jak go rozpoznać i jak się przed nim bronić?

Szantaż emocjonalny to forma manipulacji, w której jedna osoba wywołuje w innej poczucie winy, lęku lub zobowiązania w celu osiągnięcia własnych korzyści. W mojej praktyce psychoterapeutycznej wielokrotnie spotkałam się z pacjentami, którzy – nawet nie zdając sobie z tego sprawy – od lat funkcjonowali w relacjach opartych na szantażu emocjonalnym. Tego typu manipulacja może występować w związkach partnerskich, relacjach rodzinnych czy zawodowych. Warto więc wiedzieć, jak ją rozpoznać i skutecznie się przed nią bronić, aby zadbać o swoje zdrowie psychiczne i zachować niezależność.

Czym jest szantaż emocjonalny?

Szantaż emocjonalny to nie tylko groźby czy dramatyczne sceny w stylu: „Jeśli mnie zostawisz, zrobię sobie krzywdę”. Często jest to bardziej subtelny proces, w którym jedna ze stron systematycznie wywiera presję na drugą, bazując na jej słabościach i potrzebie akceptacji. Manipulator może zasiewać wątpliwości, sugerować, że druga osoba nie jest wystarczająco oddana, kochana czy lojalna. Celem jest wywołanie poczucia winy lub zobowiązania, które popycha do spełnienia oczekiwań manipulatora.

W trakcie psychoterapii nieraz obserwuję u pacjentów, że mechanizm ten wzmacnia się przy długotrwałym braku asertywności i niepewności co do własnych granic. Szantażysta może kontrolować drugą osobę, wykorzystując jej lęk przed porzuceniem, wstydem czy konfliktem. Z pozoru niewinne słowa i gesty urastają do rangi technik manipulacji – a im dłużej trwa taka relacja, tym trudniej się z niej wyzwolić.

Jak rozpoznać szantaż emocjonalny?

Aby skutecznie chronić się przed szantażem emocjonalnym, warto wiedzieć, na jakie zachowania zwrócić uwagę. Oto kilka wskazówek, które mogą sygnalizować, że mamy do czynienia z manipulacją:

• Groźby wprost lub w sugestii – Mogą przyjmować formę słowną („Jeśli mnie zawiedziesz, to się z tobą rozstanę”) albo emocjonalną („Zobaczysz, co się stanie, jeśli nie zrobisz, co chcę”).
• Wzbudzanie poczucia winy – Szantażysta stara się sprawić, że poczujesz się odpowiedzialny(-a) za jego cierpienie lub niepowodzenia. W efekcie zaczynasz czuć się zobowiązany(-a) do spełniania jego próśb, aby uniknąć dalszych wyrzutów.
• Wywoływanie lęku i niepewności – Manipulator podsyca obawy, sugerując np. że nikt inny cię nie zaakceptuje lub że nie poradzisz sobie samodzielnie. Chodzi o to, byś bał(a) się konsekwencji ewentualnego „sprzeciwu”.
• Nadmierna kontrola – Osoba stosująca szantaż emocjonalny często chce wiedzieć o każdym twoim kroku, sprawdza, jak spędzasz czas, z kim się spotykasz. Próbuje też wpływać na twoje wybory – od drobnych (np. ubiór) po istotne (np. praca).
• Zmiany nastroju jako narzędzie nacisku – Manipulator może nagle stać się chłodny lub obrażony, kiedy czegoś nie dostał, czego oczekiwał. Z kolei, gdy osiągnie swój cel, jest miły i okazuje uczucia, tworząc wrażenie, że wszystko jest w porządku.

Kiedy zauważysz u siebie bądź u kogoś bliskiego takie sygnały, warto uważniej przyjrzeć się jakości relacji. Pamiętaj, że każdemu może zdarzyć się gorszy dzień lub sytuacja, w której używa niewłaściwych słów. Problem zaczyna się, gdy manipulacja staje się metodą na codzienne radzenie sobie z drugim człowiekiem.

Wskazówki praktyczne – jak bronić się przed szantażem emocjonalnym?

Choć wyzwolenie się spod wpływu manipulatora może być trudne, istnieją skuteczne strategie, które pozwolą Ci zadbać o własne granice i bezpieczeństwo emocjonalne. Oto kilka kroków, które omawiam z pacjentami w gabinecie:

1. Rozpoznaj i nazwij problem
   Pierwszym etapem jest uświadomienie sobie, że doświadczasz szantażu emocjonalnego. Zwróć uwagę na konkretne sytuacje i słowa, które wywołują u Ciebie poczucie winy czy lęku.
2. Wzmocnij swoją asertywność
   Naucz się otwarcie wyrażać własne zdanie i potrzeby. Asertywna postawa pozwala jasno komunikować, że czujesz się manipulowany(-a), a równocześnie zachowuje szacunek zarówno wobec siebie, jak i rozmówcy.
3. Stawiaj granice
   Określ, na co się nie zgadzasz i jakie zachowania są dla Ciebie nie do przyjęcia. Konsekwentnie egzekwuj te granice – nie bój się podkreślać, że pewne słowa czy gesty ranią Cię i nie będziesz ich tolerować.
4. Szanuj swoje emocje i potrzeby
   Przyjrzyj się temu, co naprawdę jest dla Ciebie ważne. Czyje oczekiwania spełniasz – swoje czy manipulatora? Naucz się doceniać własne uczucia i pozwól sobie na wyrażanie ich bez obawy przed odrzuceniem.
5. Poszukaj wsparcia
   Rozmawiaj o problemie z zaufanymi osobami: rodziną, przyjaciółmi lub psychoterapeutą. Często perspektywa kogoś „z boku” pomaga dostrzec manipulację tam, gdzie sami mamy wątpliwości. Jeśli potrzebujesz, rozważ konsultację z prawnikiem czy mediatorem, szczególnie gdy w grę wchodzi przemoc psychiczna lub materialna.

Warto pamiętać, że skuteczna obrona przed szantażem emocjonalnym to proces, który wymaga pracy nad samoświadomością, poczuciem własnej wartości i umiejętnością wyznaczania granic. Nie zawsze uda się zmienić manipulacyjne zachowania drugiej strony – czasem najlepszym rozwiązaniem może być ograniczenie kontaktu lub nawet zakończenie toksycznej relacji.

Zaproszenie do działania – nie zostawaj z tym sam/a

Szantaż emocjonalny może prowadzić do poczucia bezsilności, chronicznego stresu i obniżenia samooceny. Jeśli rozpoznajesz u siebie te objawy i obawiasz się, że nie poradzisz sobie samodzielnie, nie wahaj się szukać pomocy. Rozmowa z psychoterapeutą pomoże Ci lepiej zrozumieć sytuację, nazwać trudne emocje oraz wypracować skuteczne strategie stawiania granic.

Zapraszam Cię do kontaktu, jeśli potrzebujesz wsparcia w radzeniu sobie z manipulacją i chcesz odbudować swoje poczucie bezpieczeństwa. Razem przeanalizujemy źródła problemu i pomożemy Ci zaplanować drogę do zdrowych, opartych na wzajemnym szacunku relacji. Zrób pierwszy krok już teraz – nie pozwól, aby szantaż emocjonalny dalej odbierał Ci spokój i radość życia.