<<Wróć do listy artykułów

Poznań, 25go października 2024

Shadow work – Jak spotkać się ze swoją „ciemną stroną” i co ona może nam dać?

Wiele koncepcji psychologicznych mówi o tym, że w każdym z nas – obok cech, które lubimy i chętnie pokazujemy światu – kryje się część mniej akceptowana. Czasem nazywa się ją „mroczną” lub „cienistą” stroną, jednak to zwykle zbiór emocji, potrzeb, lęków i pragnień, których nie chcemy widzieć lub nie potrafimy do nich dotrzeć. W psychologii (odnosząc się chociażby do koncepcji Junga) ten ukryty obszar nazywa się shadow, a praca nad jego zintegrowaniem z osobowością bywa kluczem do pełniejszego życia.

W poniższym artykule przyjrzymy się idei shadow work – czyli „pracy z cieniem”, wyjaśnimy, dlaczego warto zaakceptować swoją ciemną stronę, zamiast się jej wypierać, i pokażemy, w jaki sposób w nurcie systemowym ten proces może pomóc nie tylko w rozwoju osobistym, ale i w poprawie relacji rodzinnych czy partnerskich. Bo przecież nasz cień nie funkcjonuje w izolacji – wpływa na to, jak reagujemy w kontaktach z innymi. Zapraszam do lektury i refleksji!

1. Czym jest „shadow work” i dlaczego je potrzebujemy?

Shadow work oznacza praktykę świadomego przyglądania się tym aspektom siebie, których dotąd nie chcieliśmy dostrzec lub uznawaliśmy je za niewłaściwe. Mogą to być zepchnięte do podświadomości pragnienia, lęki, przekonania, a także instynktowne reakcje, które stoją w sprzeczności z naszym wizerunkiem człowieka „dobrego” czy „idealnego”.

• „Dlaczego tak reaguję?”: Czasem sam/a się dziwisz, skąd bierze się w Tobie silna zazdrość lub gniew, mimo że na co dzień jesteś osobą spokojną.
• Czy zyskujesz poznanie siebie? Podczas shadow work odkrywamy motywy naszych zachowań, co umożliwia większą kontrolę nad tym, jak przeżywamy emocje i jak reagujemy na konflikt.
• Wspomaganie relacji: W nurcie systemowym zdajemy sobie sprawę, że cień często ujawnia się w kontaktach z najbliższymi – gdzie, paradoksalnie, czujemy się bezpieczniej, więc wybuchają nasze zepchnięte frustracje.

Innymi słowy, shadow work nie polega na „ulepszaniu się” przez wyparcie tego, co niewygodne, ale na zaproszeniu „cienia” do dialogu – co z reguły powoduje integrację i większą stabilność emocjonalną.

2. Dlaczego wypieramy „ciemną stronę” i skąd się ona bierze?

Nikt nie chce być postrzegany jako „zły” czy „niewłaściwy”. Już w dzieciństwie uczymy się, które zachowania spotykają się z akceptacją rodziców i otoczenia, a które – z karą czy dezaprobatą. To, co społecznie niepożądane (np. zazdrość, agresja, silne emocje), często spychamy do podświadomości.

• Klimat rodzinny: Jeżeli rodzice nie pozwalali nam na okazywanie złości albo w domu panowała zasada „uczciwość ponad wszystko”, a my mieliśmy chęć kogoś oszukać czy skłamać, mogliśmy te impulsy tłumić, by nie stracić miłości opiekunów.
• Kontekst kulturowy: Kulturowe oczekiwania wobec płci czy ról w społeczeństwie również kształtują nasze „cienie” – np. mężczyźni częściej wypierają wrażliwość, kobiety – złość.
• Potrzeba akceptacji: W nurcie systemowym podkreślamy, że człowiek, aby pozostać częścią rodziny (systemu), potrafi wiele w sobie stłumić. To staje się naszym niewygodnym „bagażem”, który może wybuchać w trudnych momentach.

Owa „ciemna strona” to nie tyle zło, co zbiór niezaopiekowanych pragnień i emocji, które wyrodziły się w mroczniejsze formy, bo nie były akceptowane na etapie rozwoju.

3. Jak zauważyć, że nasza „ciemna strona” wpływa na relacje i decyzje?

Może się wydawać, że jesteśmy osobami dojrzałymi i racjonalnymi, a jednak czasem dokonujemy reakcji czy wyborów, których sami do końca nie rozumiemy. Jak to rozpoznać? Oto kilka sygnałów:

• Powtarzające się konflikty o podobnym podłożu: np. w związku zawsze kłócicie się o zazdrość, choć racjonalnie wiesz, że partner Cię nie zdradza. Może to oznaczać, że Twoja cień zawiera lęk przed porzuceniem.
• Przesadne reakcje na drobne bodźce: wybuch złości z błahego powodu, potem wstyd i myśl: „czemu tak zareagowałem/am?”. To może być uśpiona trauma czy niezaakceptowane emocje z przeszłości.
• Nawracające poczucie winy lub wstydu: czujesz się źle, bo „nie jesteś wystarczająco dobra/dobry” – a w rzeczywistości to echo dawnych ocen i przekonań, które tworzą Twoją wewnętrzną, krytyczną stronę.

W nurcie systemowym mamy świadomość, że takie zachowania nie dzieją się w próżni. Często system rodzinny, np. poprzez jakieś niepisane zasady, wzmacnia określone reakcje i trudno nam je zmienić bez zrozumienia kontekstu.

4. Czy „shadow work” naprawdę pomaga w życiu codziennym?

Zdecydowanie tak, choć bywa to proces wymagający odwagi i gotowości do przyjęcia swoich mniej atrakcyjnych cech. W nurcie systemowym praca z cieniem umożliwia:

• Lepsze zrozumienie własnych mechanizmów: Odkrywasz, że Twoja złość w pewnych sytuacjach pochodzi np. z zepchniętej potrzeby bycia zauważonym/ą w dzieciństwie.
• Łagodzenie konfliktów w rodzinie: Kiedy uświadamiasz sobie własną „odrzuconą” złość czy lęk, łatwiej jest z partnerem ustalić zasady komunikacji, bo nie prowadzisz ukrytej walki wewnętrznej.
• Autentyczność i samoakceptacja: Integracja cienia oznacza, że nie musisz udawać wiecznie doskonałego człowieka. Możesz pozwolić sobie na niedoskonałości, bez potępiania się za nie.

Gdybyśmy nigdy nie spojrzeli w cień, nie zrozumielibyśmy kluczowych aspektów własnej osobowości. A to właśnie one często determinują wybory życiowe i powodują powtarzalne schematy w relacjach.

5. Jak praktykować „shadow work” w nurtu systemowym?

Praca z cieniem nie musi polegać wyłącznie na indywidualnych technikach, jak pisanie dziennika czy medytacja. W nurcie systemowym zwracamy uwagę na kontekst relacji, co oznacza np.:

• Rozmowy w rodzinie lub z partnerem: Odkrywanie, że pewne Twoje zachowania mają „ukryte korzenie” w przeszłości, może prowadzić do dialogu: „Co tak naprawdę się ze mną dzieje, gdy czuję złość? Skąd to się wzięło w naszym układzie rodzinnym?”
• Wsparcie terapeuty lub coacha: Systemowa terapia rodzin lub para pozwala wspólnie eksplorować cienie poszczególnych osób, zauważając, jak łączą się w system wzajemnych zależności. Dzięki temu zmiana nie jest wyłącznie zadaniem jednostki – cała rodzina może tworzyć nowe, zdrowsze wzorce.
• Stopniowa integracja „ciemnych” cech: Nie chodzi o to, by pozbyć się np. agresji czy zazdrości, ale je zrozumieć i przekierować w konstruktywny sposób (np. asertywność zamiast tłumienia lub wybuchu).

Co więcej, warto pamiętać, że cień nie zawsze jest „zły” – w jego obszarze mogą kryć się nasze talenty i potrzeby, których nie rozwijamy, bo rodzina i kultura oceniali je za niewłaściwe. Odkrycie tych potencjałów bywa przełomowe dla poczucia sensu życia.

Zakończenie i wezwanie do działania

Shadow work, czyli praca z własną „ciemną stroną”, to jedna z dróg rozwoju, która wymaga odwagi i cierpliwości. Czasem boimy się zajrzeć w obszary, które wydają nam się niewygodne lub wstydliwe. Jednak w nurcie systemowym wierzymy, że integracja cienia przynosi długotrwałą zmianę, podnosi naszą samoświadomość i poprawia relacje z bliskimi. Wewnętrzne konflikty i nieuświadomione potrzeby w końcu pojawiają się w kontaktach z innymi – dlatego tak ważne jest świadomie nad nimi pracować, by nie ranić siebie i ludzi wokół.

Jeżeli czujesz, że pewne emocje zbyt często wybuchają w Twoim życiu, lub zauważasz powtarzalne problemy w związku, być może to właśnie Twoja „ciemna strona” daje o sobie znać. Zastanów się, czy nie warto zainwestować czasu w pogłębiony proces refleksji – czy to z książkami i ćwiczeniami z obszaru shadow work, czy z pomocą psychoterapeuty. Pamiętaj, że zaakceptowanie i „oswojenie” cienia nie czynią nas gorszymi, lecz bardziej pełnymi – bo dopiero w integracji tego, co jasne i ciemne, odkrywamy swoją pełną tożsamość.