<<Wróć do listy artykułów

Poznań, 13 listopada 2024

Obawa przed odpuszczeniem kontroli – jak zaufać innym?

Czasem mamy wrażenie, że jeśli sami nie przypilnujemy każdej kwestii, sprawy nie potoczą się tak, jak powinny. Chcemy mieć pewność, że wszystko pójdzie zgodnie z naszym planem, a w efekcie przejmujemy na siebie całą odpowiedzialność. Brak zaufania do innych, obawa przed utratą kontroli czy przekonanie, że „nikt nie zrobi tego tak dobrze jak ja” mogą jednak prowadzić do nadmiernego stresu, konfliktów w relacjach i poczucia samotności w obowiązkach.

W niniejszym artykule przyjrzymy się psychologicznym mechanizmom stojącym za potrzebą kontrolowania wszystkiego wokół, zastanowimy się, jak z perspektywy systemowej wpływa to na relacje rodzinne i zawodowe, a przede wszystkim – pokażemy strategie umożliwiające stopniowe budowanie zaufania i umożliwianie innym wzięcia udziału w odpowiedzialności. Jeśli czujesz, że w Twoim życiu nadmiar kontroli bierze górę i potrzebujesz odetchnąć, zapraszam do lektury i wspólnego poszukiwania równowagi.

Dlaczego tak trudno odpuścić kontrolę?

Obawa przed odpuszczeniem kontroli ma różne korzenie. Niektórzy dorastali w rodzinach, gdzie trzeba było radzić sobie samemu, bo dorośli byli niedostępni lub chaotyczni. Inni doświadczyli sytuacji, w których zaufanie zostało nadużyte, co wywołało przeświadczenie, że lepiej polegać wyłącznie na sobie. Poniżej kilka wspólnych czynników:

• Lęk przed błędami i niepowodzeniem: Osoba czuje, że jeśli nie dopilnuje szczegółów, ktoś inny może „popsuć” sprawę, co będzie równoznaczne z porażką. Lepiej samemu się tym zająć, aby uniknąć rozczarowania.
• Perfekcjonizm: Przekonanie, że wszystko powinno być zrobione najlepiej. Z trudem akceptuje się inny styl czy standard pracy, bo boimy się, że efekt nie spełni wyśrubowanych oczekiwań.
• Brak zaufania do innych: Złe doświadczenia – np. sytuacje, gdzie pomoc okazała się niewystarczająca albo ktoś nas zawiódł – mogą prowadzić do przekonania, że ludzie generalnie nie są kompetentni i trzeba samemu dźwigać cały ciężar.
• Nadmierna potrzeba kontroli rodem z przeszłości: Jeśli w dzieciństwie żyliśmy w atmosferze chaosu, sprawowanie kontroli w dorosłym życiu może być sposobem na zapewnienie sobie poczucia bezpieczeństwa.

Perspektywa systemowa – rola rodziny i otoczenia

W podejściu systemowym patrzymy na to, jak rodzina i relacje wokół nas wpływają na obawę przed odpuszczeniem kontroli. Np. w rodzinach, gdzie rodzice byli apodyktyczni lub nadopiekuńczy, dzieciom trudno uwierzyć w kompetencje i zaangażowanie innych osób. Boi się, że jeśli nie przejmie inicjatywy, sytuacja wymknie się spod kontroli. Z kolei w związkach, gdzie istnieje nierówny podział obowiązków, część partnerów może przejmować ster, bo dotychczas nigdy nie widzieli inicjatywy ze strony drugiej osoby. Taka dynamika wzmacnia przekonanie, że „bez mojego działania nic się nie uda”.

Konsekwencje nadmiernej kontroli dla relacji i samopoczucia

Pozornie przejmowanie całej odpowiedzialności daje wrażenie bezpieczeństwa, ale ma też swoją cenę. Dla osoby kontrolującej oznacza to często chroniczny stres i przeciążenie, brak zaufania i trudności w odpoczynku. W relacjach z kolei nadmierna kontrola może prowadzić do:

• Konfliktów i frustracji: Partnerzy czy współpracownicy czują, że nie mają przestrzeni na własne pomysły. Mogą buntować się przeciwko byciu niesłuchanym lub, przeciwnie, wycofywać i zostawiać wszystko w rękach „kontrolera”.
• Braku rozwoju u innych: Gdy ktoś zawsze przejmuje zadania, pozostałe osoby nie uczą się samodzielności i nie zwiększają swoich kompetencji. To rodzi nierównowagę w rodzinie lub zespole.
• Wyobcowania: Osoba nadmiernie kontrolująca pozostaje „sama na polu walki”. Bywa, że czuje się niezrozumiana i mało wspierana, choć sama do tego doprowadziła, nie dając przestrzeni innym.
• Nadmiernej odpowiedzialności: Każda porażka czy błąd staje się wtedy wyłącznie jej winą, co potęguje stres i może prowadzić do wypalenia.

Kiedy presja kontroli jest szczególnie szkodliwa?

Jeśli rodzic stale kontroluje każde działanie dziecka, dziecko uczy się, że nie jest kompetentne i w dorosłości może powielać takie wzorce albo tkwić w braku wiary w siebie. W związkach kontrola przejawia się np. w żądaniu szczegółowych raportów z dnia, sprawdzaniu telefonu czy maili – to z kolei podkopuje fundament zaufania. Gdy zauważasz, że Twoja chęć nadzoru ogranicza wolność i autonomię innych ludzi, warto rozważyć pracę nad sobą.

Jak nauczyć się odpuszczać kontrolę i zaufać innym? Praktyczne strategie

Odpuszczenie kontroli nie oznacza „poddania się” czy chaosu, lecz akceptację, że nie wszystko zależy od nas i że czasem inni mogą równie skutecznie lub nawet lepiej zadbać o pewne sprawy. Oto kilka wskazówek:

1. Zastanów się, co leży u źródła potrzeby kontroli

Czy to brak zaufania do ludzi, strach przed błędami, a może doświadczenie dezorganizacji w przeszłości? Samo uświadomienie sobie przyczyny pomaga złagodzić mechanizmy obronne. Często okazuje się, że przesadna kontrola ma korzenie w lęku przed osądem innych bądź traumatycznych przeżyciach w rodzinie.

2. Ustal priorytety i naucz się delegować

Nie musisz sam/a doglądać każdej sprawy. Zacznij od drobnych kroków: np. w pracy poproś współpracownika o zrobienie raportu, a w domu – zleć dziecku czy partnerowi konkretną część obowiązków. Świadomie powstrzymuj się od poprawiania ich metod, nawet jeśli wydają Ci się niedoskonałe.

3. Porozmawiaj o swoich obawach

W nurcie systemowym kluczowa jest szczera komunikacja. Powiedz partnerowi, dlaczego tak ciężko jest Ci zaufać i co czujesz, gdy chcesz kontrolować sytuację. Jeśli usłyszy, że chodzi o strach i troskę, a nie o brak wiary w jego/jej kompetencje, może łatwiej dojdziecie do kompromisu.

4. Ćwicz akceptację nieidealnych rezultatów

Pogódź się z myślą, że inni mogą robić rzeczy „po swojemu”. Ostatecznie liczy się efekt, a nie zawsze jest on gorszy od Twojego wyobrażenia. Na początku może to budzić dyskomfort, ale przy każdej takiej sytuacji stawiaj sobie pytanie: „Czy to naprawdę ważne, że … (np. ręczniki są złożone inaczej)?”

5. Buduj zaufanie stopniowo

Nie oczekuj, że od razu rozstaniesz się z nawykiem kontroli. Działaj krok po kroku: najpierw pozwól partnerowi zdecydować o zakupach spożywczych, potem – o weekendowych planach, kolejno – o jeszcze innej sprawie. Zauważ, że w większości przypadków świat się nie zawali, a Ty zyskujesz więcej wolności.

6. Zastanów się nad pomocą terapeuty

Jeśli kontrola jest Twoim sposobem na unikanie lęku, to często trzeba pracować nad źródłem tego lęku – nie jedynie z symptomem, jakim jest nadmierne przejmowanie odpowiedzialności. Terapia (indywidualna lub rodzinna) może pomóc w rozpoznaniu schematów i uelastycznieniu podejścia do życia. Uczenie się stawiania i akceptacji granic w relacjach bywa trudne, ale daje wymierne korzyści.

Wdrażanie tych rad wymaga odwagi i cierpliwości. Jednak efekty – spadek stresu, lepsza współpraca w zespole czy w rodzinie, większa satysfakcja z relacji – zazwyczaj okazują się warte wysiłku. Odpuszczenie części kontroli nie jest przyznaniem się do słabości, lecz wyrazem dojrzałości i zaufania wobec innych.

Zakończenie i wezwanie do działania

Obawa przed odpuszczeniem kontroli jest zjawiskiem dość powszechnym w dzisiejszym, nastawionym na efektywność i perfekcjonizm, świecie. Wiele osób próbuje mieć wpływ na wszystkie obszary życia – dom, pracę, dzieci – co nie tylko generuje olbrzymi stres, ale też odbiera innym możliwość wykazania się i współuczestnictwa w zadaniach. W podejściu systemowym dostrzegamy, że takie postawy kształtują się często w rodzinie i kulturze, która gloryfikuje sukces i niezależność za wszelką cenę.

Wezwanie do działania:
Jeśli rozpoznajesz u siebie niechęć do powierzenia zadań innym, zacznij od drobnego kroku: w tym tygodniu wybierz jedno zadanie (np. zrobienie zakupów czy zarządzanie domowym budżetem na jakiś czas) i poproś kogoś z rodziny, by się tym zajął. Pozwól im to zrobić po swojemu, a Ty w tym czasie skup się na innych sprawach lub po prostu zrelaksuj. Obserwuj, jak się z tym czujesz i co się dzieje z Twoim napięciem. Jeżeli w procesie odczuwasz trudności, nie wahaj się zasięgnąć wsparcia psychologicznego lub terapeutycznego – zwłaszcza jeśli nadmierna kontrola wywołuje konflikty i skutkuje poczuciem wypalenia.

Pamiętaj: zaufanie jest fundamentem zdrowych relacji. Uczymy się go stopniowo, praktykując odpuszczanie w małych rzeczach. Gdy zaczynamy doceniać, że inni też potrafią wnieść wartość i dbać o zadania, odkrywamy, że wspólne działanie odciąża nas i wzmacnia więzi. Otwórz się na perspektywę, że rezygnacja z pełnej kontroli nie oznacza chaosu – może natomiast przynieść większy spokój, kreatywność i harmonię we wspólnym życiu.