<<Wróć do listy artykułów

Poznań, 17go listopada 2022

Natrętne myśli – czy to już choroba? Jak je rozpoznać i co robić?

Natrętne myśli, zwane również myślami obsesyjnymi, to uporczywie powracające treści, które wywołują lęk, dyskomfort lub poczucie winy. Wielu z nas doświadczyło takiej myśli choć raz w życiu: nagła obawa, że zapomnieliśmy zamknąć drzwi, czy trudna do odpędzenia wizja nieszczęśliwego wypadku. W mojej praktyce psychoterapeutycznej zauważam jednak, że niektórzy pacjenci żyją z nimi na co dzień, co wpływa na ich samopoczucie i utrudnia normalne funkcjonowanie.

W tym artykule przyjrzymy się, kiedy natrętne myśli mieszczą się w granicach normalnych zmartwień, a kiedy mogą być objawem zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) lub innych trudności natury psychicznej. Dowiesz się również, jak sobie z nimi radzić i dlaczego warto rozważyć profesjonalną pomoc w pewnych sytuacjach.

1. Czym są natrętne myśli?

Natrętne myśli to powtarzające się, niechciane treści w głowie – obrazy, wyobrażenia, lękowe fantazje czy nieprzyjemne wspomnienia. Mogą dotyczyć rozmaitych tematów: od codziennych obaw o bezpieczeństwo lub zdrowie, przez intensywny lęk przed skażeniem czy zakażeniem, aż po agresywne lub seksualne wyobrażenia, które wywołują silne poczucie wstydu czy winy.

Kluczowe cechy natrętnych myśli:

• Pojawiają się wbrew naszej woli, nagle i często, wywołując poczucie dyskomfortu lub lęku,
• Trudno je zatrzymać lub „wygonić” z głowy, choć osoba ma świadomość, że są przesadzone bądź irracjonalne,
• Prowadzą do napięcia, a niekiedy do rytuałów lub działań kompulsyjnych (np. sprawdzania, mycia rąk), by obniżyć lęk.

W pewnym stopniu wszyscy doświadczamy niechcianych myśli, jednak jeśli stają się one intensywne i utrudniają codzienne życie, warto przyjrzeć się im bliżej.

2. Kiedy natrętne myśli wskazują na zaburzenie?

Zdarza się, że pojedyncza, sporadyczna myśl o treści lękowej czy nieprzyjemnej nie oznacza choroby. Jednak gdy natrętne myśli są bardzo częste, wywołują ogromny lęk lub wstyd, a dodatkowo osoba ma wrażenie, że nad nimi nie panuje – wówczas możemy mówić o możliwym zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym (OCD) bądź innym problemie natury psychicznej.

• Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD): Charakteryzują się obecnością obsesji (natrętnych myśli) i kompulsji (przymusowych zachowań, rytuałów), które mają na celu zmniejszyć dyskomfort wywołany myślami. Przykładami kompulsji są ciągłe sprawdzanie, mycie rąk, liczenie lub porządkowanie przedmiotów.
• Inne zaburzenia lękowe: Natrętne myśli bywają także obecne w stanach lękowych, np. w fobii społecznej (wyolbrzymione obawy przed negatywną oceną) czy w zaburzeniu lękowym uogólnionym (ciągłe zamartwianie się różnymi aspektami życia).
• Depresja: Niekiedy uporczywe, negatywne myśli mogą być objawem depresji – np. poczucie beznadziei, winy czy niska samoocena, które stale „krążą” w głowie.

Jeżeli zauważasz u siebie, że natrętne myśli utrudniają pracę, życie rodzinne czy towarzyskie i towarzyszy im duży stres bądź kompulsyjne działania, warto skonsultować się ze specjalistą.

3. Skąd się biorą natrętne myśli?

Przyczyny powstawania natrętnych myśli są różnorodne i zależą od indywidualnej historii każdego człowieka. Jednak można wskazać kilka czynników sprzyjających:

• Podłoże biologiczne: Niektóre badania sugerują, że pewne zmiany w funkcjonowaniu mózgu (np. w obrębie układu nerwowego) mogą predysponować do OCD czy innych zaburzeń lękowych.
• Wychowanie i środowisko: Nadmiernie krytyczne, surowe otoczenie lub przeciwnie – bardzo lękowe i niepewne warunki dorastania mogą zwiększać podatność na rozwój obsesyjnych wzorców myślenia.
• Stres i traumatyczne przeżycia: Silny lub przedłużający się stres, trudne doświadczenia (np. strata bliskiej osoby, wypadek) mogą wywołać natrętne myśli jako mechanizm radzenia sobie z napięciem.

W praktyce najczęściej mamy do czynienia z wieloczynnikowym podłożem – zarówno genetycznym, jak i psychologicznym.

4. Jak radzić sobie z natrętnymi myślami?

Jeżeli natrętne myśli zaczynają przybierać na sile i wpływają na codzienne funkcjonowanie, warto rozważyć kilka strategii:

1. Rozpoznanie i nazwanie
   Pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie, że mamy do czynienia z natrętnymi myślami. Nazwanie ich „natrętnymi” pomaga zdystansować się – to sygnał: „To tylko myśli, a nie fakty”.
2. Techniki poznawczo-behawioralne
   Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) pomaga zrozumieć zniekształcenia myślowe i uczy metod „oduczania się” negatywnych schematów (m.in. ekspozycja i zapobieganie rytuałom w OCD).
3. Ćwiczenia relaksacyjne i uważność (mindfulness)
   Ćwiczenia oddechowe, medytacja czy treningi relaksacyjne mogą pomóc redukować poziom lęku towarzyszącego natrętnym myślom. Skupienie na chwili obecnej umożliwia większą kontrolę nad reakcją na pojawiające się obrazy w głowie.
4. Wsparcie farmakologiczne
   W niektórych przypadkach (np. przy silnym OCD) lekarz psychiatra może zalecić leki (np. z grupy SSRI). Przyjmowane pod kontrolą specjalisty pomagają zmniejszyć intensywność objawów.
5. Konsultacja z psychoterapeutą
   Jeśli natrętne myśli są bardzo nasilone i utrudniają normalne życie, profesjonalna terapia bywa najskuteczniejszym wyjściem. Dzięki niej można zidentyfikować głębsze przyczyny obsesji oraz wypracować skuteczne strategie radzenia sobie.

5. Kiedy zgłosić się po pomoc?

Natrętne myśli to jeszcze nie choroba – o ile pojawiają się rzadko, nie wiążą się z drastycznym stresem czy znacznym spadkiem jakości życia. Niemniej, istnieją sygnały, które sugerują, że warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą:

• Myśli obsesyjne są coraz częstsze i bardziej natarczywe,
• Odczuwasz silny lęk lub napięcie z nimi związane, który wpływa na relacje, pracę, sen,
• Pojawiają się przymusowe rytuały (np. ciągłe sprawdzanie, mycie rąk, liczenie) mające zneutralizować lęk wywołany myślami,
• Masz wrażenie, że natrętne myśli przejmują kontrolę nad Twoim życiem, a samodzielne próby ich „zablokowania” nie przynoszą poprawy.

Wczesna terapia i wsparcie zwiększają szanse na skuteczne poradzenie sobie z problemem, uniknięcie jego eskalacji oraz poprawę komfortu funkcjonowania.

Podsumowanie – natrętne myśli nie muszą być wyrokiem

Natrętne myśli mogą być przelotną częścią naszego życia, ale zdarza się, że przybierają formę utrudniającą codzienne funkcjonowanie. Kluczowe jest, aby rozpoznać moment, w którym stają się powodem poważnego stresu lub prowadzą do zachowań kompulsyjnych. Wtedy warto sięgnąć po pomoc, zrozumieć mechanizm powstawania tych myśli i nauczyć się skutecznych metod ich neutralizowania.