Poznań, 15go lipca 2024
Jak wybrać odpowiedniego psychoterapeutę – przewodnik dla początkujących
Zastanawiasz się, czy psychoterapia jest dla Ciebie? A może już podjąłeś/-ęłaś decyzję o rozpoczęciu terapii, ale nie wiesz, jak wybrać odpowiedniego specjalistę? Nic dziwnego – dziś na rynku znaleźć można wielu psychologów, terapeutów i coachów, a każda osoba deklaruje nieco inne podejście czy nurt. Dodatkowo bywa, że znajomi radzą: “Idź do X, on mi pomógł”, ale Ty nie masz pewności, czy akurat Tobie ta osoba też spasuje. Właściwy wybór psychoterapeuty to ważny krok, który może zadecydować o powodzeniu całego procesu. Przyda Ci się zatem przewodnik, w którym wyjaśnimy, na co zwracać uwagę. W mojej praktyce terapeutycznej widzę, jak kluczowe jest, by pacjent czuł się bezpiecznie w relacji z terapeutą i miał zaufanie do jego kompetencji. Inaczej trudno o autentyczną pracę nad sobą. W tym artykule przyjrzymy się podstawowym pytaniom, które warto sobie zadać: czy terapeuta musi mieć konkretne kwalifikacje, czym różni się psychiatra od psychologa i psychoterapeuty, dlaczego rodzaj nurtu (systemowy, poznawczo-behawioralny, psychoanalityczny itd.) ma znaczenie? Ponadto opowiem o roli pierwszych spotkań i co robić, jeśli czujesz, że „to nie jest to”, choćby terapeuta był rekomendowany przez pół miasta. Nieważne, czy szukasz pomocy w związku z trudnościami w relacjach, lękami, depresją, czy potrzebujesz wsparcia w rozwoju osobistym – wybór odpowiedniego specjalisty jest jak znalezienie dobrego przewodnika w górach: od tego, z kim pójdziesz, zależy bezpieczeństwo i skuteczność w dotarciu do celu. Mam nadzieję, że dzięki tym wskazówkom poczujesz większą pewność i łatwiej Ci będzie rozpocząć własną ścieżkę terapeutyczną.
1. Psycholog, psychiatra, psychoterapeuta – jakie są różnice?
Pierwszy punkt to zrozumienie, kto jest kim w świecie zdrowia psychicznego. - Psychiatra to lekarz z wykształceniem medycznym, który specjalizuje się w psychiatrii. Ma uprawnienia do przepisywania leków (np. antydepresantów). Może prowadzić psychoterapię, ale nie wszyscy psychiatrzy to robią – niektórzy skupiają się głównie na diagnozie i farmakoterapii. - Psycholog to osoba po 5-letnich studiach psychologicznych, znająca mechanizmy funkcjonowania człowieka, ale samo magisterium z psychologii nie daje automatycznie prawa do prowadzenia psychoterapii. Psycholog może pracować w różnych obszarach (szkoły, HR, badania naukowe). Aby zostać psychoterapeutą, psycholog musi dodatkowo skończyć certyfikowany kurs psychoterapii. - Psychoterapeuta to ktoś, kto ukończył (lub jest w trakcie) specjalistycznego szkolenia w jednym z nurtów, np. poznawczo-behawioralnym, psychodynamicznym, humanistycznym czy systemowym. Może być to psycholog lub psychiatra (a nawet pedagog lub inna profesja), ale kluczowe jest posiadanie odpowiedniego szkolenia i doświadczenia pod superwizją. Zatem jeśli mówimy o wyborze terapeuty, najczęściej będzie to osoba z wykształceniem psychologicznym/pedagogicznym, która skończyła szkołę psychoterapii. W Polsce istnieją różne certyfikaty (np. Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). Dobrze sprawdzić, czy terapeuta ma formalne kwalifikacje i superwizuje swoją pracę, bo to gwarantuje profesjonalizm. Jeśli spodziewasz się, że możesz potrzebować leków, warto rozważyć psychiatrę (ale psychiatra też może jednocześnie być psychoterapeutą, co jest dodatkowym atutem).
Czy potrzebujesz psychiatry czy psychoterapeuty?
Jeśli doświadczasz objawów wymagających farmakoterapii (np. ciężka depresja, silne zaburzenia lękowe, psychozy), psychiatrista może być konieczny, bo tylko on może przepisać leki. Jednak większość problemów natury emocjonalnej i relacyjnej można z powodzeniem adresować do psychoterapeuty (często psychologa). Gdy terapeuta dostrzeże, że wskazany jest również lekarz, zasugeruje Ci taką konsultację. Wielu pacjentów łączy obie formy pomocy: leki pozwalają złagodzić ostre objawy, a psychoterapia wprowadza głębszą zmianę w myśleniu i zachowaniu. To nie jest jedna słuszna ścieżka dla wszystkich – ważne, by dobrać podejście do konkretnej sytuacji. Dlatego na starcie dobrze zastanowić się, czy głównym Twoim wyzwaniem są objawy natury medycznej (np. bezsenność, myśli samobójcze, intensywna psychoza), czy raczej problemy życiowe, emocjonalne czy relacyjne, które wymagają wsparcia psychoterapeutycznego.
2. Różne nurty psychoterapii – który wybrać?
Gdy już wiesz, że psychoterapeuta to Twój kierunek, pojawia się kolejne pytanie: „Skoro jest tyle szkół i nurtów, to który jest najlepszy?” Każdy z nich ma swoje założenia i metody, ale efektywność w dużej mierze zależy od relacji i kompetencji terapeuty. Oto krótki przegląd: - Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT): skupia się na zmianie nieadaptacyjnych myśli i zachowań. Dobra, gdy masz jasno określone problemy (np. fobie, lęki, natrętne myśli). Praca jest często dość strukturalna, z zadaniami domowymi. - Psychoterapia psychodynamiczna/psychoanalityczna: eksploruje głębsze, nieświadome konflikty i relacje z przeszłości. Zwykle dłuższa i bardziej wnikliwa. Dobra, jeśli chcesz zrozumieć podłoże długotrwałych wzorców czy trudności w relacjach. - Psychoterapia humanistyczna: kładzie nacisk na samoaktualizację i doświadczanie „tu i teraz”. Ważne są autentyczność i akceptacja terapeutyczna. Metody takie jak Gestalt mogą pomóc wyrazić emocje i potrzeby. - Nurt systemowy: rozpatruje Twoje problemy w kontekście rodziny, związków i całego otoczenia. Odpowiedni, gdy chcesz pracować nad dynamiką relacji lub gdy trudności mają korzenie w interakcjach z innymi. Każdy z tych nurtów bywa skuteczny w zależności od typu trudności i preferencji pacjenta. Możesz zapytać terapeutę, w jakim nurcie pracuje, i czy ten nurt odpowiada Twoim oczekiwaniom. Przykładowo, jeśli preferujesz konkretną strukturę i ćwiczenia, CBT może Ci pasować. Jeśli chcesz przepracować głębokie wzorce rodzinne, systemowa lub psychodynamiczna mogą być dla Ciebie.
Czy zawsze trzeba znać nurt przed rozpoczęciem terapii?
Nie jest to konieczność. Często możesz po prostu zadzwonić do gabinetu, umówić się na konsultację i tam zapytać, w jakim podejściu pracuje dany terapeuta. W czasie pierwszych spotkań zobaczysz, czy taki styl Ci odpowiada. Oczywiście, warto zrobić wstępny research – np. jeśli wiesz, że wolisz krótkoterminowe, zadaniowe podejście, to poszukaj kogoś z CBT. Jeśli czujesz, że Twoje trudności związane są mocno z przeszłością, być może psychodynamiczna będzie lepsza. Jednak kluczem jest relacja – jeśli czujesz się komfortowo z terapeutą i widzisz, że rozumie Twoje potrzeby, istnieje duża szansa na sukces. Nurt jest ważny, ale nie jest jedynym wyznacznikiem.
3. Cechy dobrego terapeuty – na co zwrócić uwagę przy pierwszych spotkaniach
Masz już umówione pierwsze spotkanie u terapeuty – co dalej? Warto wiedzieć, jakie sygnały świadczą o tym, że relacja terapeutyczna może być owocna:
- Poczucie bezpieczeństwa – już na wstępnej wizycie często czujesz, czy potrafisz otwarcie rozmawiać. Nie chodzi o to, żeby od razu czuć się komfortowo (bo mówienie o trudnych sprawach bywa stresujące), ale czy terapeuta budzi zaufanie.
- Empatia i uważność – czy terapeuta naprawdę słucha, zadaje trafne pytania, próbuje Cię zrozumieć bez oceniania?
- Profesjonalizm – terapeuta powinien poinformować o zasadach (czas sesji, częstotliwość, poufność, honorarium). Nie jest Twoim „kolegą do pogaduszek”, lecz specjalistą. Jednak zarazem nie powinien być oschły czy niedostępny emocjonalnie.
- Wyjaśnienie celu i sposobu pracy – po kilku spotkaniach powinno być jasne, w jakim kierunku zmierzacie. Nawet jeśli terapia jest długoterminowa, możesz zapytać o przewidywane etapy.
Kiedy warto zmienić terapeutę?
Nierzadko pacjenci mają wątpliwości, czy zbyt szybka rezygnacja nie jest błędem. Zwykle radzę dać sobie kilka sesji, by w pełni ocenić, czy kontakt się układa, bo początki bywają niewygodne z racji trudnych tematów. Jeśli jednak po kilku spotkaniach nadal czujesz, że coś jest nie tak – na przykład nie masz zaufania, czujesz brak profesjonalizmu, a może otwarcie nie odpowiada Ci styl pracy – masz prawo poszukać kogoś innego. Nie traktuj tego jako porażki, raczej jako dopasowanie się do właściwej osoby. Warto przy tym pamiętać, że jeśli decydujesz się na pracę w określonym nurcie (np. systemowym), to zmiana terapeuty na innego w tym samym nurcie może być sensowna, gdy poprzedni nie spełniał Twoich oczekiwań w zakresie współpracy lub gdy po prostu zabrakło „chemii” w relacji.
4. Praktyczne kroki: jak znaleźć i umówić się z terapeutą
Pewnie zastanawiasz się, jak konkretnie znaleźć psychoterapeutę. Oto kilka praktycznych wskazówek: 1. Polecenia i opinie – zapytaj zaufanych znajomych, czy mają kogoś do polecenia. Oczywiście to nie gwarancja, że Ty też się z tym terapeutą „zgrasz”, ale to dobry start. Możesz też przejrzeć strony internetowe z opiniami, pamiętając jednak, że nie zawsze opinie w sieci są miarodajne. 2. Portale z terapeutami – istnieją portale typu ZnanyLekarz, w których można przeglądać profile terapeutów, ich nurty, kwalifikacje, cenniki i opinie. Sprawdź, czy terapeuta ma jasno opisane wykształcenie i szkolenia psychoterapeutyczne. 3. Kontakt telefoniczny lub mailowy – wiele osób preferuje umówić się po wysłaniu maila, inni wolą zadzwonić. W krótkiej rozmowie możesz zapytać, czy terapeuta zajmuje się takimi problemami, jakie masz, i w jakim nurcie pracuje. 4. Pierwsze spotkanie konsultacyjne – czasem jest to jedna lub kilka konsultacji, podczas których opowiadasz o powodach przyjścia, a terapeuta ocenia, czy może Ci pomóc i proponuje plan pracy. Możesz też pytać o cenę sesji, częstotliwość i zasady odwoływania spotkań. 5. Ustalanie terminu i miejsca – obecnie popularna jest zarówno terapia stacjonarna, jak i online. Wybór zależy od Twojego komfortu i możliwości dojazdu. Korzystając z online, zyskujesz elastyczność czasową i lokalizacyjną, ale część ludzi woli spotkanie „na żywo” ze względu na bezpośredni kontakt. Najważniejsze, byś przed spotkaniem mógł/mogła zasięgnąć podstawowych informacji i poczuć, że wiesz, czego oczekiwać w pierwszej sesji.
Kwestie finansowe i formalne
Koszty sesji psychoterapeutycznych zależą od wielu czynników (rejonu Polski, doświadczenia terapeuty, długości spotkania). Zwykle mieszczą się w zakresie 100–250 zł za sesję (lub więcej, jeśli to wysokiej klasy specjalista w dużym mieście). Bywa, że można skorzystać z terapii na NFZ, ale wymaga to skierowania i często wiąże się z dłuższym czasem oczekiwania. Warto też zapytać o częstotliwość spotkań – zwykle zaleca się 1 sesję na tydzień, czasem 2 sesje, a niektóre nurty pozwalają na spotkania co 2 tygodnie. Zastanów się nad swoim budżetem i czasem. Jeśli koszty są zbyt wysokie, rozważ ośrodki akademickie czy organizacje pozarządowe, gdzie można znaleźć tańsze lub darmowe poradnie. Nie bój się zadawać terapeucie pytań o aspekty formalne. To ważne, by czuć się komfortowo z warunkami współpracy. Pamiętaj, że każdy terapeuta ma obowiązek zachować poufność – wszystko, co powiesz na sesji, pozostaje między Wami (z wyjątkami prawnymi, np. zagrożenie życia). Dzięki temu możesz mówić otwarcie o swoich problemach.
5. Gdy już zaczniesz terapię – jak rozpoznać, że jest skuteczna?
Decyzja podjęta, wybrałeś/-aś terapeutę, rozpoczynasz sesje. Jak jednak poznać, czy proces naprawdę Ci służy? Oto kilka wskaźników, które mogą świadczyć o postępie: 1. Lepsze zrozumienie siebie: zauważasz, że potrafisz nazwać swoje emocje, przyczyny złości czy lęku. Coraz mniej w Tobie chaosu i nieuświadomionych reakcji. 2. Poprawa nastroju i spadek objawów: jeśli przyszedłeś/ przyszłaś z problemem depresji lub lęku, stopniowo odczuwasz większą ulgę, a objawy się zmniejszają (np. lepiej śpisz, nie unikasz sytuacji towarzyskich). 3. Zmiana zachowań w życiu codziennym: zaczynasz podejmować wyzwania, których wcześniej się bałeś/aś. Reagujesz inaczej w konflikcie z bliskimi (np. nie wybuchasz, ale potrafisz rozmawiać). 4. Większa pewność w relacji z terapeutą: czujesz, że możesz się otworzyć i nie musisz nic udawać. Nawet poruszanie trudnych tematów nie jest paraliżujące – raczej uwalnia. 5. Realizacja Twoich celów terapeutycznych: pamiętaj, aby wspólnie z terapeutą ustalić cele na początku. Jeśli celem było np. zwiększenie asertywności, to obserwuj, czy stajesz się bardziej asertywny/a w praktyce. Psychoterapia bywa falowa – czasem poczujesz kryzys, zwątpienie, bo dotykasz trudnych przeżyć. Jednak ogólna tendencja w trakcie powinna być ku poprawie i lepszemu samopoznaniu. Jeśli po wielu sesjach czujesz, że stoisz w miejscu, może to sygnał, by przedyskutować z terapeutą kierunek pracy lub rozważyć zmianę specjalisty.
Ile trwa terapia i kiedy się kończy?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Terapia krótkoterminowa (np. poznawczo-behawioralna) potrafi zamknąć się w 10-20 sesjach, koncentrując się na konkretnym problemie (np. lęk przed wystąpieniami). Dłuższa terapia psychodynamiczna czy systemowa może trwać rok lub dłużej, pogłębiając wgląd w schematy rodzinne i osobowościowe. Istotne, by w trakcie rozmawiać o Twoich postępach i wspólnie decydować o kontynuowaniu lub zakończeniu. Terapeuta może zaproponować cele długoterminowe („Zrozumienie i zmiana wzorców rodzinnych”) i krótkoterminowe („Redukcja objawów ataków paniki”). Kiedy oba zostaną spełnione, zwykle następuje wygaszanie terapii – co jest naturalne i zdrowe, bo celem jest, byś samodzielnie radził/a sobie w życiu, nie był/a uzależniony/a od sesji. Nie oznacza to oczywiście, że nie możesz kiedyś wrócić na dodatkowe spotkania, jeśli pojawi się nowy kryzys.
Podsumowanie – Twój krok ku pomocy
Jeśli czytając ten artykuł, rozpoznajesz u siebie symptomy: długotrwałego smutku, lęku, problemów w relacjach czy trudności w radzeniu sobie z codziennością, być może to sygnał, że psychoterapia może być dla Ciebie właściwym wsparciem. Nie musisz mieć „poważnego zaburzenia”, by skorzystać z pomocy – wystarczy, że czujesz, iż Twoje życie emocjonalne woła o większą uwagę. Zachęcam, byś rozważył/a kontakt z terapeutą – czy to w nurcie systemowym, czy innym, zależnie od Twoich preferencji. Istotne jest, by nie bagatelizować sygnałów cierpienia psychicznego – czasem chwila rozmowy i adekwatna diagnoza pozwalają zapobiec eskalacji problemów. Pamiętaj też, że w trakcie pierwszych konsultacji masz prawo zapytać terapeutę o wykształcenie, doświadczenie, styl pracy – i ocenić, czy czujesz się bezpiecznie w tej relacji. Nie bój się również zmienić specjalisty, jeśli pierwsza próba nie przyniesie poczucia komfortu. Celem jest Twoje dobro, Twój rozwój i złagodzenie trudności. Gdy już trafisz na odpowiednią osobę, proces terapeutyczny może stać się niezwykłą podróżą w głąb siebie, pomagającą Ci odzyskać równowagę i radość. A przecież o to w tym wszystkim chodzi – byś żył/a pełniej i w zgodzie ze sobą. Jeśli masz wątpliwości lub potrzebujesz wsparcia, zapraszam do kontaktu. Razem sprawdzimy, czy psychoterapia jest tym, czego szukasz, i wspólnie poszukamy rozwiązań, które przywrócą Ci spokój i umożliwią dalszy rozwój. Nie odkładaj tego na później – Twoje emocjonalne zdrowie jest równie ważne, jak zdrowie fizyczne.
